Văn hóa an toàn thực phẩm trong gia đình bạn

Brita Ball, Chuyên gia Văn hoá An toàn thực phẩm, Canada

An toàn thực phẩm ở Việt Nam vẫn là một đề tài nóng, với nhiều người bị bệnh do thực phẩm không an toàn. Các nghiên cứu gần đây cho thấy căn nguyên của những bệnh này có liên quan đến hành vi và niềm tin của người tiêu dùng. Nỗi lo này có thể sẽ giảm bớt nhờ cải thiện văn hóa an toàn thực phẩm trong các hộ gia đình Việt Nam.

Các nhà nghiên cứu Việt Nam gần đây đã xem xét các yếu tố ảnh hưởng đến hành vi an toàn thực phẩm của người tiêu dùng. Kết quả cho thấy cần nhấn mạnh tầm quan trọng của việc tập trung can thiệp vào các chuẩn mực địa phương và điều kiện gia đình cản trở áp dụng các biện pháp xử lý thực phẩm an toàn. Là chuyên gia về an toàn thực phẩm, người đã nghiên cứu hành vi người tiêu dùng và văn hóa an toàn thực phẩm ở Canada, tôi tin rằng những phát hiện của họ có thể giúp hiểu rõ hơn về văn hóa an toàn thực phẩm ở Việt Nam.

Các nhà nghiên cứu đã thảo luận về 4 yếu tố sau ảnh hưởng đến thói quen xử lý thực phẩm của người tiêu dùng Việt Nam:

1) Yếu tố duy trì – Những yếu tố này liên quan đến các chuẩn mực văn hóa có thể khiến mọi người không theo các thực hành an toàn thực phẩm mặc dù họ biết về chúng.

• Thói quen và kinh nghiệm – Thói quen và giả định khó thay đổi vì mọi người thường không biết chúng là gì. Một số thói quen không tốt, như không cất giữ thức ăn thừa trong tủ lạnh vì cho rằng chưa có ai bị bệnh.
• Sở thích ăn uống – Nhiều người Việt thích các món ăn truyền thống vì hương vị, gia vị và hình thức quen thuộc. Tuy nhiên, một số thực phẩm truyền thống có nhiều nguy cơ mất an toàn. Ví dụ, tiết canh, cá sống và các loại hải sản khác, thịt sống hoặc nấu chưa chín và trứng chưa nấu chín có thể chứa hàm lượng vi khuẩn, vi rút hoặc ký sinh trùng cao.
• Ảnh hưởng xã hội – Gia đình, bạn bè và các chuẩn mực địa phương khuyến khích lựa chọn thực phẩm không an toàn, do đó thực hành không an toàn làm tăng nguy cơ an toàn thực phẩm. Việc tiêu thụ các loại thực vật và nấm không rõ nguồn gốc, các loại thảo mộc địa phương, ốc biển, cá và các loại hải sản khác có vẻ an toàn, nhưng một số loại có chứa hàm lượng độc tố tự nhiên cao không thể loại bỏ bằng cách nấu chín.

2) Nhân khẩu học – Những yếu tố này liên quan đến đặc điểm của người tiêu dùng ảnh hưởng đến kiến thức về an toàn thực phẩm.

• Tuổi tác – Người lớn tuổi nhận thức rõ hơn về tầm quan trọng của thực phẩm an toàn so với người trẻ. Điều này có thể là do người lớn tuổi hiểu rằng họ dễ mắc bệnh hơn khi về già.
• Giới – Phụ nữ nhận thức rõ hơn về nguy cơ ATTP so với nam giới. Điều này có thể là do họ thường chịu trách nhiệm chuẩn bị thức ăn và chăm sóc người già và trẻ em, những người dễ bị ốm. Phụ nữ cũng có nguy cơ nhiễm trùng cao hơn khi mang thai.
• Giáo dục – Một số nghiên cứu cho thấy những người có trình độ học vấn cao hơn nhận thức rõ hơn về thực hành an toàn thực phẩm so với những người có trình độ học vấn thấp hơn. Ví dụ, nhân viên văn phòng biết nhiều về thực hành xử lý thực phẩm hơn người lao động chân tay.

3) Yếu tố thúc đẩy – Những yếu tố này tạo nền tảng cho việc thay đổi hành vi:

• Kiến thức về nguyên nhân gây bệnh do thực phẩm và thực hành xử lý thực phẩm an toàn thúc đẩy mọi người tránh làm những việc làm tăng nguy cơ an toàn thực phẩm và làm những việc làm giảm nguy cơ.
• Nhận thức về nguy cơ an toàn thực phẩm, mức độ nghiêm trọng của bệnh tật do thực phẩm và lợi ích của việc thực hành tốt an toàn thực phẩm có thể thúc đẩy mọi người cải thiện hành vi của mình. Vi khuẩn, vi rút và ký sinh trùng là những nguyên nhân phổ biến nhất gây ra các bệnh do thực phẩm và thường có thể được kiểm soát bằng các biện pháp thực hành an toàn thực phẩm tốt. Tuy nhiên, một số người tiêu dùng lầm tưởng rằng ô nhiễm hóa chất là nguy cơ an toàn thực phẩm lớn nhất và một số không tin vào sự thật khoa học. Nhận thức về rủi ro khiến họ gặp rủi ro khi lựa chọn hoặc thực hành thực phẩm không an toàn.

4) Các yếu tố hỗ trợ – Những yếu tố này giúp người tiêu dùng có động lực thực hiện các biện pháp xử lý thực phẩm phù hợp dễ dàng hơn.

• Tiếp xúc với hướng dẫn về an toàn thực phẩm khi quản lý bữa ăn chuẩn bị tại nhà: Người dân sẽ có thể làm theo hướng dẫn phù hợp nếu có khi họ cần. Điều này bao gồm việc có được thông tin chính xác về an toàn thực phẩm khi họ lập kế hoạch và chuẩn bị bữa ăn cũng như bảo quản nguyên liệu hoặc thức ăn thừa.
• Sẵn có các nguồn lực thích hợp: Những người có công cụ, không gian và các nguồn lực khác sẽ có thể tuân theo các biện pháp thực hành an toàn thực phẩm được khuyến nghị. Những người không có nước sinh hoạt, không gian thích hợp và tủ lạnh có thể khó ngăn ngừa lây nhiễm chéo trong khi chuẩn bị thức ăn và ngăn chặn sự phát triển của vi khuẩn nhưng nên cố gắng hết sức có thể.
• Lối sống ảnh hưởng đến việc lựa chọn và chế biến thực phẩm: Những người có đủ thời gian sẽ thường xuyên đi mua sắm và nấu bữa ăn gia đình. Những người có thời gian và những hạn chế khác có thể mua nhiều thực phẩm hơn khi họ mua sắm và dự trữ ở nhà, thay vì đi chợ hàng ngày và họ có thể mua nhiều “thức ăn sẵn” hoặc thực phẩm tiện lợi hơn. Mọi người nên bảo quản thực phẩm dễ hỏng trong tủ lạnh và mua các bữa ăn do những người tuân thủ các biện pháp xử lý thực phẩm an toàn chuẩn bị.

Văn hóa an toàn thực phẩm tại nhà có thể được cải thiện bằng cách xem xét ba yếu tố bối cảnh có thể thay đổi được thể hiện trong sơ đồ: các yếu tố duy trì, động cơ và hỗ trợ. Khi mọi người nhận thức được rằng một số hoạt động truyền thống (các yếu tố bảo quản) có thể không an toàn, họ có thể bắt đầu đưa ra quyết định nhằm giảm thiểu rủi ro. Tìm hiểu về nguyên nhân gây bệnh do thực phẩm và các biện pháp thực hành an toàn thực phẩm phù hợp (các yếu tố thúc đẩy) có thể làm tăng động lực thay đổi. Cuối cùng, việc tăng cường các yếu tố cho phép áp dụng các hành vi mới (yếu tố hỗ trợ) sẽ làm giảm rủi ro về an toàn thực phẩm, đặc biệt đối với người già, phụ nữ mang thai và trẻ em là những đối tượng dễ mắc bệnh nhất. Khi những thói quen và niềm tin mới về an toàn thực phẩm trở thành thông lệ, chúng sẽ là những yếu tố duy trì mới.

Bạn sẵn sàng thay đổi những thói quen, giả định và niềm tin nào để giảm thiểu rủi ro về an toàn thực phẩm và cải thiện văn hóa an toàn thực phẩm tại nhà?